Suy nghĩ về dạy học

Với mình, mục đích của giáo dục là để phổ cập tri thức tới đại chúng. Nói cách khác là làm tri thức trở nên dễ tiếp cận hơn với phổ thông. Vì mình làm trong ngành thiết kế đồ họa, cụ thể hơn là thiết kế kiểu chữ nên mình sẽ lấy ví dụ nhiều từ trải nghiệm này. Tiêu chí dễ tiếp cận có thể được xét về hai cấp độ, năng lực tài chính và năng lực trí tuệ bẩm sinh. Để làm rõ điều này, có thể nói về những rào cản tới tri thức, những yếu tố ở 2 cấp độ trên mà khiến cho tri thức khó tiếp cận hơn với đại chúng. Nhiệm vụ của người dạy, người làm giáo dục là dần góp phần phá vỡ các rào cản này. 1 - Rào cản đầu tiên là về năng lực tài chính. Người thừa hưởng đủ các đặc quyền đủ ăn đủ mặc đi học tiếng Anh từ bé giỏi tiếng Anh nghe nói đọc viết thông thạo đọc sách Tây có máy tính tốt có internet có thời gian học công cụ thiết kế dùng tiếng Anh để tìm hiểu về các nền tảng tri thức chuẩn mực bên nước ngoài hay may mắn hơn nữa là được hậu thuẫn tốt về mặt tài chính từ bố mẹ để theo học trung tâm dạy ngoài dài hạn nào đó hay may mắn hơn nữa cắp sách bút vô các trường tuyển dạy bằng tiếng Anh tiếp xúc trực tiếp với kiến thức đúng và trúng kết nối đúng người có thể không quá để ý tới những đặc quyền này. Tại mình cũng vậy. Với nhiều nguồn lực tốt như vậy về mọi mặt cộng thêm nỗ lực bền bỉ thì họ hoàn toàn có thể trở thành học sinh giỏi. Học sinh giỏi đi làm giỏi. Đi làm giỏi rồi đi học thêm thạc sĩ. Xong thạc sĩ rồi đi dạy. Có nhiều kiến thức giá trị nên đi dạy cũng có thể lấy giá cao. Những người đi học khác cũng cần có điều kiện tài chính tiệm cận với mức đó. Điều này lí giải vì sao chi phí cho các khóa học Type Design có tiếng nhất như Type Media của The Hague (KABK) hay MATD của University of Reading, và một số khóa offline online khác của Type@Cooper và Type West khá đắt đỏ. Chi phí ở đây bao gồm tiền học, tiền ăn ở, … Thế nên, sau một hồi, danh sách trao giải Gerrit Noordzji cho các type designer có nhiều cống hiến tới ngành toàn đàn ông da trắng, những người thừa hưởng thừa mứa các đặc quyền và tài nguyên. https://en.wikipedia.org/wiki/Gerrit_Noordzij_Prize Điều này cũng có thể lí giải lí do vì sao mà mãi đến gần đây khi các công cụ thiết kế phông như Glyphs hay Font Lab trở nên dễ dùng hơn và có thể tải lậu (lol) cộng thêm sức mạnh lan tỏa tri thức nguồn mở miễn phí của Internet và cộng đồng type thì mới dần xuất hiện nhiều cá nhân đến từ các cộng đồng thiểu số hơn. Những người không có đủ các điều kiện trên cũng không có cách nào truy cập và hiểu được kiến thức chuẩn về type design. Không có tri thức thì cũng không nhận thức được các vấn đề chuyên môn về tạo hình chữ, biết đâu là chuẩn, đâu là không chuẩn. Thì cũng đừng nói tới bản quyền phông. Họ không biết cái gì họ không biết thôi. Không nhận thức rõ đặc quyền của mình sẽ dễ cho rằng mọi tiêu chuẩn mình biết về ngành là hiển nhiên, dễ đánh giá mọi thứ đơn thuần chỉ dựa trên hệ thống tiêu chí đã có từ phương Tây mà không xét tới các yếu tố về xã hội, kinh tế, văn hóa … Rào cản là ở đoạn này. Vì khóa học nhiều giá trị nên lấy giá cao. Người không biết lại càng không biết. Người biết thì đánh giá người không biết là ôi giời không biết à. Học đi để biết. Nhưng tiền đâu để trả phí khóa học, để mua công cụ thiết kế, để mua máy tính hay cài đặt mạng internet thì là vấn đề của riêng mỗi người. Rất biết ơn người đờn ông da trắng Ben Mitchell bên Anh tại dù ổng hưởng nhiều đặc quyền nhưng ông biết điều đó. Khi mình hẹn nói chuyện qua mạng, bảo muốn thành type designer thì có cần đi học Type Media rồi MATD ko, ổng bảo không đâu. Các khóa đó tôi dễ dàng chi trả hơn tại tôi vay ngân hàng được, không có khác biệt nhiều về tỉ giá vả lại đã quen sống ở Anh. Nếu bạn không dư dả về tài chính thì không nhất thiết phải theo các khóa đó nghen, tốn tiền thôi, mấy cái đó tự học được hết, có thể liên hệ nhiều người từ cộng đồng Type Drawers hay Type Crit Crew giúp nữa nè. Mày vẫn có thể tự thân làm tốt nếu mày đủ kĩ năng và sự nhiệt huyết. Mà việc tự học được cũng vẫn nằm ở khác biệt về tài chánh thôi. Không phải tự nhiên đẻ ra biết tiếng Anh hay tự dưng não biết cách tổng hợp hệ thống tri thức. Nhiều điều kiện tài chính từ ba má đã tạo cơ hội để các kĩ năng này dần được bồi đắp. Các khóa như Type West hay ESAD Type và các chương trình học bổng như Malee của Sharp Type hay Gerard Unger của Type Together (2 bác dễ mến vãi) hay chương trình Mentorship của Alphabettes là những nỗ lực vô cùng nhân văn từ những người nhận thức rõ đặc quyền của mình. 2 - Ngoài ra, rào cản tới tri thức của người học chính là tài năng thiên bẩm của người dạy. Từ lúc đi học, mình rất ghen tỵ với mấy đứa giỏi Toán. Nhưng mà đa số giảng bài ngu vãi. Giảng kiểu ê này này như này này đó hiểu chưa dễ mà. Học giỏi bẩm sinh không có hiểu được cảm giác của sự thất bại trong việc tiếp nhận tri thức. Sự thiếu đồng cảm này là rào cản khiến cho nhiều giáo viên không nhìn thấy được những gì mà họ không thấy ở sự thất bại của học sinh. Họ khả năng cao chỉ thấy một con đường họ vẫn thường thấy, thẳng tắp tới đích nhưng không có khả năng tiếp cận tới những ngã rẽ khác - hỏi những câu hỏi ngu, làm những điều vô tri, … Thế nên người học giỏi chưa thể trở thành người dạy tốt ngay. Cần phải trau dồi kĩ năng nghiên cứu và sư phạm. 2.1 Học giỏi rồi cần biết nghiên cứu, tổng hợp và lượng hóa tri thức với kĩ năng thành các mô hình logic rõ ràng, đi vào cốt lõi bản chất cho các câu hỏi vì sao về các vấn đề trong nội dung học. Mọi người thường làm điều này qua việc viết sách, viết nghiên cứu, xây dựng giáo trình học. Dừng lại ở đây thì cũng chỉ dừng lại ở đây thôi (lol). 2.2 Cần kĩ năng sư phạm để chuyển hóa hệ thống kiến thức này vào đầu học viên, vượt qua rào cản về tư duy/nhận thức/ … Đọc đoạn giới thiệu sách “Đoản luận về giáo dục” của dịch giả Khương Anh cùng mình: | Về những khó khăn trong việc học, Alain luôn cố xác định những nguyên nhân của chúng. “Từ lâu rồi, tôi thấy rất mệt những khi nghe nói rằng người này thông minh còn người kia thì không.” (Chương XXIV). Ông nghĩ về khía cạnh “kiên nhẫn” và “thiếu kiên nhẫn” hơn là nghĩ về trí tuệ của một người, tức là, Alain nhìn vấn đề dưới khía cạnh tính cách chứ không phải trí năng. Với ông, để học tốt thì vấn đề nằm ở ý chí của một đứa trẻ, mà về bản chất, cần phân biệt giữa ham muốn - nhu cầu về sự thỏa mãn tức khắc, và ý chí - những điều kiện để đạt được mục đích. Và chúng ta cũng thừa nhận rằng, ở lứa tuổi trẻ em thì ham muốn phổ biến hơn ý chí, do những huyễn tưởng mà chúng không thể tự chống lại. Từ đó, ông cũng đưa ra giải pháp: củng cố ý chí bằng sự bắt chước và sao chép, đó là những bài tập dùng để kiểm tra tính cách. | https://www.khaitam.com/sach-moi-1/doan-luan-ve-giao-duc-alain-khuong-anh-dich-hieu-sach-hop-ctxb2023 Đây cũng là một cách để quản lý kì vọng dành cho học viên. Quản lý và điều phối lượng kiến thức/bài tập/… để học viên không bị bội thực. Trong những bước đầu tiếp xúc với kiến thức mới, có thể áp dụng phương pháp trên của Alain để học viên có thời gian quan sát và cảm nhận, từ đó biết cách đánh giá và thảo luận về cái mình đang học. Họ nói được và dần tư duy được về chủ đề thì mới có khả năng tự học tốt hơn. Ngoài ra, luôn phải tâm niệm NGƯỜI HỌC KHÔNG BIẾT CÁI GÌ HỌ KHÔNG BIẾT. Để nhận ra cái không biết ở người học thì người dạy, một là đã từng ngu nhiều nhiều rồi mới giỏi, hai là có kinh nghiệm đi dạy và nhìn thấy cũng như đồng cảm với những cái không biết đó để tùy chỉnh phương pháp giảng dạy, thảo luận, ra bài tập, … Nói đến đây để hiểu rằng không phải cứ cắp sách theo học người giỏi là sẽ giỏi. Kĩ năng sư phạm là một yếu tố cũng rất quan trọng và cần rất nhiều thời gian phát triển. Dịch đoạn mình nhắn với Ben Mitchell sau khi nhận được tin báo đỗ thực tập 3 tháng ở Type Together: Tui đối chiếu và hồi tưởng lại những lời khuyên của bồ về việc liệu có phải học thêm các khóa tư nhân hay ứng tuyển vào các trường như KABK hay TypeWest không vào ngay buổi gọi điện đầu tiên giữa đôi ta. Bồ nói chắc nịch rằng không nhất thiết phải bám víu vào cách mọi thứ vẫn luôn là. Và tôi vẫn khắc cốt ghi tâm những điều này tới tận giờ. Cũng có thể đó là một trong những động lực giúp tui chủ động đề xuất vị trí thực tập khi không có một thông báo chính thức nào về một vị trí như thế. Cảm ơn bồ rất nhiều.