1. Khái niệm

Typography, Calligraphy, Lettering, Type Design liên hệ với nhau như thế nào?

Typography, Calligraphy, Lettering hay Type Design đều xoay quanh đối tượng nghiên cứu chính là chữ. Chữ là phương tiện truyền tải thông tin nên 4 chuyên môn này đều nhằm để giao tiếp một điều gì đó, có thể là theo cách tiếp cận khác nhau cho các mục đích khác nhau. Hoạt động viết, vì thế, là điểm xuất phát cơ bản của cả 4 chuyên môn trên.

1.1 Viết:

Viết tay, với một tốc độ tương đối nhanh và thao tác dễ dàng, vẫn luôn là phương thức phù hợp nhất để giao tiếp bằng văn bản cho đến khi in ấn phát triển và hơn hết là sự lan rộng của việc trao đổi trên nền tảng số. Hãy tưởng tượng sẽ mất bao lâu nếu ta vẽ cẩn thận từng chữ cái của danh sách mua đồ rồi sẽ hiểu rõ những ưu điểm của một hệ thống chữ viết dễ đọc và hiệu quả. Điều này không có nghĩa là hoạt động viết không quan tâm đến tính thẩm mỹ của các chữ cái. Khả năng viết tốt, để đáp ứng về mặt thẩm mỹ cũng như sự truyền đạt rõ ràng, được coi là một phần không thể thiếu của việc đọc viết và nền tảng giáo dục.

1.2 Calligraphy:

Calligraphy vẫn là hoạt động viết nhưng việc thực hành calligraphy dần dần đòi hỏi nhiều sự tính toán hơn vậy. Sự tính toán ở việc lựa chọn công cụ: giấy, bút, mực và về một loạt các quy ước về tạo hình cho các kiểu chữ khác nhau. Vì vậy, đi kèm với sự phát triển của Calligraphy sẽ là sự phát triển của công cụ viết

Ở những thời kì phát triển sơ khai của chữ viết, khi chưa có nhiều phát minh chuyên dụng cho hoạt động viết thông thường ngày nay như bút bi, Calligraphy bao gồm cả 2 hệ thống chữ viết: chữ viết thông thường (informal script), chữ viết nghi thức (formal script).

Viết thông thường để ghi lại kiến thức một cách nhanh nhất là hoạt động thường ngày, mang ít tính trang trọng nên mục tiêu sau cùng là sự hiệu quả (chính xác và nhanh). Viết nghi thức nhằm thể hiện, truyền đạt thông tin từ chính quyền nên cần mang tính trang trọng, hướng đến thẩm mỹ - sự quy củ về tạo hình nhiều hơn. Thư từ hay các văn bản dùng cho giao dịch thường ngày có thể được hoàn thiện trong nhiều nhất là vài giờ nhưng văn bản pháp luật hay sách kinh thánh có thể kéo dài tới hàng năm.

(Ảnh: sách kinh thánh illustrated light gì gì đó)

Các chủ đề mà người thợ viết chữ (calligrapher) cần lưu tâm mỗi khi thực hành bao gồm:

• Tỷ lệ chữ: bao gồm cả chiều cao và chiều rộng. Chiều cao hay chiều rộng đều được xác định bởi chiều ngang của ngòi bút. Coi chiều ngang ngòi bút là 1 đơn vị rồi cố định chiều cao chữ hoa, chữ thường và phần kéo dài của chữ thường theo tỉ lệ tương ứng (2:3:2, 3:5:3, ...). Chiều rộng cũng tương tự vậy nhưng sẽ phụ thuộc vào cả góc nghiêng của ngòi bút cùng tạo hình từng kiểu chữ.

• Góc đặt bút: được xác định bởi góc mà ngòi bút tạo với chiều ngang

• Hướng nghiêng: được xác định bởi góc mà tạo hình chữ tạo với chiều dọc, hầu hết nghiêng về phía trước.

  
• Thứ tự nét: trực tiếp ảnh hưởng tới tạo hình chữ. Thứ tự khác nhau, dù cố gắng tạo hình cùng một ký tự, đều cho ra kết quả khác nhau.

• Công cụ viết: yếu tố mang tính quyết định với tạo hình chữ. Để lựa chọn được công cụ viết phù hợp cần cân nhắc các đặc tính của công cụ: kết cấu ngòi bút, khả năng giữ mực.

1.3 Lettering

Nếu Calligraphy là viết chữ thật nắn nót thì Lettering là minh họa chữ thật nắn nót. Cùng là tạo hình chữ nhưng khác nhau ở cách tiếp cận. Calligraphy nghiêng nhiều hơn về việc sử dụng các loại bút khác nhau để viết và tuân theo những quy tắc thẩm mỹ nhất định. Lettering cũng sử dụng nhiều công cụ khác nhau (không chỉ là bút) nhưng để vẽ và minh họa chữ một cách đa dạng hơn, tương ứng với nhu cầu truyền đạt thông tin ngày càng đa dạng hơn.

Viết tay là viết bằng 1 nét. Lettering là viết bằng nhiều nét, các nét kết hợp với nhau để tạo hình chữ. Tạo hình trong Lettering có thể cần kiên nhẫn hơn viết tay bởi nhu cầu chỉnh sửa các nét có khả năng cải thiện/phá hỏng chất lượng của tạo hình.

Lettering không phụ thuộc vào công cụ nhưng vẫn cần tham khảo chặt chẽ các quy ước về tạo hình chữ. Khi ký tự được tạo nên từ nhiều nét chồng lên nhau, tạo hình của từng nét đơn lẻ dần mất đi. Vẽ các hình dạng khác biệt không khó và cũng không ai cấm đoán việc này nhưng tạo hình mà không đi theo quy ước thì không phải viết.

(VD: các vd về lettering trong không gian vật lý, kỹ thuật số, ...)

Dù là mục đích nào, Lettering vẫn đến sau Calligraphy và người minh họa chữ (letterer/lettering artist) cần nắm được các lý thuyết cơ bản về Calligraphy hay tạo hình nét, tạo hình chữ để tạo ra được tác phẩm 'đúng'.

1.4 Type Design

Các ký tự có được từ hoạt động viết, calligraphy hay lettering có thể được tái tạo và sắp xếp lại để trở thành type (một bộ khối ký tự đồng bộ được sử dụng trong in ấn). Type là sự kết hợp giữa sự chi tiết và hình thức của Lettering với tốc độ và thao tác dễ dàng của hoạt động viết. Khả năng tạo và tái tạo các ký tự đã có từ trước thông qua một thao tác duy nhất là điều tách biệt Type với các chuyên môn tạo hình chữ còn lại.

Nhắc đến type là nhắc đến các khối ký tự bằng kim loại hay gỗ, máy đánh chữ, con dấu cao su, khuôn chữ, chữ ảnh (phototype) và phông chữ kỹ thuật số. Sức mạnh và vẻ đẹp của type nằm ở sự đồng bộ giữa các ký tự trong bất kỳ tình huống nào. Người ta có thể gõ chữ A hàng nghìn lần và đạt được một kết quả nhất quán, trong khi Calligraphy hay Lettering sẽ tạo ra nhiều biến thể. Type cũng thiết lập một hệ thống các mối quan hệ chặt chẽ, biến một tập hợp hình khối thành một bộ các thành phần thực sự có khả năng tái kết hợp vô tận. Giống như bất kỳ bộ công cụ nào, sức mạnh của type không chỉ nằm ở từng yếu tố đơn lẻ mà còn ở cách các yếu tố đó phối hợp với nhau.

Nhờ công nghệ kỹ thuật số, Type đã soán ngôi nhiều vai trò lâu đời của hoạt động viết. Viết thư, ghi chú hoặc lập biểu đồ tài chính bằng cách gõ trên máy tính nhanh hơn và thiết thực hơn nhiều so với viết tay những dạng thông tin này. Tương tự như vậy, các nhà thiết kế đồ họa đã bắt kịp được với các nghệ sĩ Lettering bằng các phông chữ kỹ thuật số có thể nhanh chóng tái tạo các hiệu ứng tương tự. Sự phát triển theo cấp số nhân một thư viện các kiểu chữ mới và phức tạp hơn này sẽ tiếp tục đa dạng hóa bản sắc của type, mở rộng khả năng tái hiện tính cách.

1.5 Typography

Từ quan điểm văn hóa và lịch sử, thuật ngữ Typography (ký tự pháp) theo nghĩa gốc từ thời kỳ Phục hưng bao gồm tất cả các lĩnh vực của nghệ thuật in ấn, từ thiết kế kiểu chữ đến đúc chữ.

Do sự thay đổi nhanh chóng về kỹ thuật và cấu trúc xã hội, không còn một định nghĩa rõ ràng và thống nhất về thuật ngữ Typography, đặc biệt là kể từ khi thời kỳ Typeset - kỹ thuật sắp xếp các khối ký tự rời để xếp thành bản in - đi vào dĩ vãng. Theo đó, thuật ngữ này đã hoàn toàn mất đi ý nghĩa ban đầu. Ngoại trừ trong khoa học và giảng dạy, Typography không còn nhất thiết chỉ liên đới tới việc in ấn trong không gian vật lý, mà liên hệ nhiều hơn việc xử lý chữ trong môi trường kỹ thuật số.

Tóm lại, Typography (ký tự pháp) thường chỉ tới phương pháp xử lý chữ cho mục đích truyền tải thông tin.

• Xử lý chữ ở 2 cấp độ

  • Ký tự pháp vi mô - thiết kế chữ: nghiên cứu giải phẫu và tạo hình của chữ, kỹ năng và quy trình thiết kế bộ phông chữ, ... > Calligraphy, Lettering, Type Design

  • Ký tự pháp vĩ mô - bố cục chữ: thói quen đọc, nghiên cứu quy tắc dàn trang, bố cục, phương pháp đánh giá - lựa chọn - sử dụng phông chữ, ... > Layout

  Một người thực hành ký tự pháp vĩ mô thành thạo không thể chỉ biết mỗi ký tự pháp vĩ mô mà còn cần nắm được cơ bản mảng kiến thức còn lại để đưa ra được các quyết định phù hợp. Tương tự với người thực hành ký tự pháp vi mô. Kiến thức của 2 mảng này luôn song hành và cung cấp thông tin và kỹ năng hữu ích bổ trợ lẫn nhau.

• Truyền tải thông tin ở 3 dạng

  • Nội dung trực tiếp của văn bản <để làm được điều này cần tìm hiểu về> độ dễ đọc, độ dễ nhận diện

  • Cảm xúc của nội dung <cần> tính chất của hình khối, tỉ lệ, ...

  • Bối cảnh lịch sử, văn hóa của nội dung <cần> sự phát triển của các dòng phông theo chiều dài lịch sử, liên kết hình ảnh của các dòng phông với văn hóa, ngôn ngữ thị giác của các cộng đồng khác nhau

TỔNG KẾT

Hiểu được các mối liên hệ trên, có thể rút ra hệ thống thông tin mà một nhà thiết kế phông chữ cần tiếp thu như sau:

• Calligraphy: quy tắc tạo hình của các kiểu chữ khác nhau, lý thuyết về nét bút (Buổi 1.3)

• Lịch sử, văn hóa đằng sau các dòng phông (Buổi 2.1 và xuyên suốt khóa)

• Ký tự pháp vĩ mô: nhu cầu về phông chữ từ nhà thiết kế đồ họa, các vấn đề họ gặp phải khi sắp xếp chữ (Thảo luận suốt khóa)